Procedura 5 kroków Teresy Szustrowej

• Nadawanie struktury wnioskowaniu diagnostycznemu za pomocą procedury pięciu kroków
• Procedura zaproponowana przez Teresę Szustrową (1987a) składa się z pięciu etapów planowania badania i następnie (w odwrotnym porządku) analizy jego wyników. Na każdym etapie diagnosta stawia sobie ważne pytanie:
• Określenie celu badania. Po co prowadzę badanie? Jakie decyzje będą podejmowane na podstawie jego wyników?
• Wybór orientacji teoretycznej. W jakich kategoriach będę formułować twierdzenia o człowieku?
• Sformułowanie pytań i/lub hipotez diagnostycznych. Na jakie szczegółowe pytania dotyczące człowieka chcę znaleźć odpowiedź?
• Dobór wskaźników. Co muszę o człowieku wiedzieć, by sformułować odpowiedzi na te pytania? Po czym po znam, jaka jest odpowiedź na moje pytania?
• Operacjonalizacja wskaźników za pomocą konkretnych procedur diagnostycznych. Co muszę zrobić, aby uzyskać potrzebne informacje? Jakie przeprowadzić testy, jakie pytania zadać, na co zwrócić uwagę podczas obserwacji i tak dalej?

I. Określenie celu badania

• Po sformułowaniu głównego celu diagnostycznego (np. wyjaśnienie charakteru trudności w kontaktach bliskimi) diagnosta ustala, czemu będą służyć zebrane informacje (np. zaplanowaniu pomocy, przyjęciu do grupy terapeutycznej itp.).
• Cel diagnozy jest związany ze specyficznością pracy psychologa w danym miejscu (np. szkoła, organizacja, ośrodek terapeutyczny) i funkcją, jaką w nim pełni.
• Diagnosta musi więc uwzględnić jakie oczekiwania wobec diagnozy mają inne osoby: współpracownicy, przełożeni, zleceniodawcy, uczestnicy badań, osoby im towarzyszące.
• Jeśli uczestnicy przychodzą w jakimś szczególnym położeniu życiowym lub stanie emocjonalnym, diagnosta rozważa, czy istnieją dodatkowe cele (np. wsparcie emocjonalne lub pomoc w zrozumieniu sytuacji).

II. Wybór orientacji teoretycznej

• Formułując pytania i wnioski diagnostyczne używamy pojęć, któe pochodzą z określonej teorii.
• Ważne, aby diagnosta czynił to świadomie i miał pełną jasność, jakie znaczenie mają te pojęcia przede wszystkim po to, aby nie popełniać błędów we wnioskowaniu diagnostycznym poprzez naginanie pojęć do danych lub wzbogacanie je o potoczne intuicje.
• Wskazane jest też określenie odpowiedniej literatury, w której wybrana teoria i jej zastosowania są opisane.

III. Sformułowanie pytań i/lub hipotez diagnostycznych

• Pytania stawiamy, gdy nie dysponuje wstępną wiedzą na dany temat (np. Jaki jest stosunek kobiety do jej męża?), hipotezy formułujemy, gdy mamy już wstępne informacje (przesłanki) i pojawia się przypuszczenie, które chcemy zweryfikować (np. Kobieta projektuje na męża swoje negatywne cechy.)
• Pytania diagnostyczne są formułowane na bardziej szczegółowym poziomie niż ogólny problem diagnostyczny, ale nie są to te pytania, które będą zadawane w czasie wywiadu.
• Pytania i hipotezy stawiamy w języku wybranej koncepcji teoretycznej.

IV. Dobór wskaźników

• Wskaźniki są tym po czym poznamy, że odpowiedź na nasze pytania diagnostyczne jest taka a nie inna.
• Do pojęć lub stwierdzeń wyrażonych w języku teoretycznym dobieramy wskaźniki empiryczne.
• Wskaźniki to uchwytne zewnętrznie przejawy interesujących diagnostę procesów czy stanów, które możemy zaobserwować bezpośrednio, zapytać o nie w wywiadzie czy zmierzyć odpowiednim narzędziem.
• Zwykle koncepcja teoretyczna zaopatruje diagnostę we wskaźniki.
• Czasem wskaźniki tworzy diagnosta w oparciu o swe doświadczenie i wiedzę.
• Oczywiście zawsze dobrze jest upewnić się, że związek wskaźnika z diagnozowanym kryterium został pozytywnie zweryfikowany empirycznie.

V. Operacjonalizacja wskaźników za pomocą konkretnych procedur diagnostycznych

• Na tym etapie zastanawiamy się, jak konkretnie uzyskać potrzebne nam informacje.
• Można to zrobić zwykle na kilka różnych sposobów posługując się różnymi narzędziami.
• Jeśli hipoteza ma duże znaczenie dla diagnosty, warto zaplanować kilka niezależnych sposobów operacjonalizacji, aby zwiększyć pewność ustaleń.
• Metoda 5 kroków koncentruje badacza na kluczowych kwestiach, które pozwalają metodycznie spojrzeć na zadania diagnosty. 

Stemplewska-Żakowicz, Paluchowski w: Doliński, Strelau (2011)

Model diagnozowania według Paluchowskiego

Etap prediagnostyczny

• wszystko to, co ma miejsce przed właściwym badaniem diagnostycznym
• to, co badacz i OB wnoszą we wzajemną interakcję
• społeczny, kulturowy i instytucjonalny kontekst badania
• kontekst wyznacza role, oczekiwania oraz zdarzenia, jakie mogą pojawić się w trakcie procesu diagnostycznego.

3 grupy czynników wpływających na zachowania osoby badanej:

• społeczny i kulturowy kontekst
• relacja pomiędzy diagnostą a badanym
• zadania stawiane przed badanym w trakcie badania człowiek zgłaszający się na badanie często przechodzi drogę od bycia zupełnie zdrowym do stawania się pacjentem (wg Mahrera)
• Zachowanie pełniące funkcję adaptacyjną traci swoją pierwotną funkcję i staje się źródłem dyskomfortu początkowo osoba korzysta ze swoich zasobów i funkcjonuje względnie skutecznie, pomimo sygnałów dysfunkcji
• Zasoby wyczerpują się/są nie wystarczające – przekroczenie progu dezintegracji. Jedynym środkiem realizacji potrzeb osoby jest taka zmiana zachowania, by traktowane było przez innych jako choroba istniejąca bez udziału jednostki.
• Jeżeli otoczenie nie może podołać wymaganiom osoby, wynikającym z przyjęcia roli osoby chorej, podejmuje ona rolę pacjenta – przenosząc swoje oczekiwania z otoczenia na wyspecjalizowaną instytucję społeczną – szpital.
• Pobyt w szpitalu jako szansa zmiany swojej sytuacji i zaspokojenia potrzeb.
• Szpital jest czymś na kształt rodziny zastępczej – umożliwia zaspokojenie potrzeb wszystkich tych, którzy wycofują się z otoczenia społecznego, którzy szukają poczucia bezpieczeństwa lub nieświadomie poszukują odrzucenia lub kary.
• diagnosta nie jest tabula rasa
• relacja badacz-badany ma charakter niesymetryczny.

Etap badania diagnostycznego

• sformułowanie problemu diagnostycznego przy zastosowaniu terminów psychologicznych
• zbieranie inf. przy zastosowaniu różnych technik
• wykorzystanie inf. pochodzących spoza interakcji diagnosta-badany
• hipotezy robocze – pozwalają zbierać, analizować i wstępnie interpretować dane; wyznaczają wybór narzędzi badawczych oraz ocenę użyteczności uzyskanych danych
• 2 sekwencje procedury zbierania informacji:
• problem -> rozmowa -> hipoteza -> test – gdy klient trafia do psychologa dobrowolnie, a istotą procesu diagnozowania jest problem jednostki
• test -> hipoteza -> rozmowa – gdy klient trafia nie z własnej woli i odgórnie, np. kieruje go sąd, selekcja, poradnictwo oraz przedmiotem wyjaśniania jest poziom właściwości stwierdzony w badaniu.

Etapy definiowania problemu:

ANALIZA SKARG, DOLEGLIWOŚCI I SYMPTOMÓW – „co się dzieje?”; np. bezsenność, zamartwianie się, brak motywacji, problemy z koncentracją itp.

ANALIZA SYTUACJI (okoliczności, uwarunkowań, kontekstu) – początek i czas trwania problemu, częstość występowania, okoliczności jego pojawienia się, emocjonalne reakcje na problem i jego konsekwencje dla funkcjonowania klienta; np. kłótnie z mężem, zagrożenie zwolnieniem z pracy,

DEFINIOWANIE PROBLEMU (dlaczego…? lub, co spowodowało, że zdarzyło się…?) – może na nowo uruchomić cały cykl definiowania problemu (od pkt. (1))

OKREŚLENIE ROBOCZYCH HIPOTEZ CO DO „CZYNNIKA KRYTYCZNEGO”, ELEMENTY ODP. NA PYTANIA: DLATEGO, ŻE… – efektem powinno być zwięzłe podsumowanie istoty problemu klienta, odnoszące się do jakiejś teoretycznej perspektywy:

• orientacja patogenetyczna (poszukiwanie zaburzeń) i salutogenetyczna (poszukiwanie czynników
• sprzyjających zdrowiu mimo niesprzyjających warunków zew.)
• pacjent szuka przyczyn i sensu tego, co się dzieje
• w rozmowie psychologicznej istotne są opinie i komentarze, obydwie strony mogą wyrażać własne zdanie, emocje, postawy
• w wywiadzie najważniejsze są fakty i asymetria
• diagnosta swoim zachowaniem może inicjować zachowanie i odpowiedzi
• źródła danych diagnostycznych:
• zadawanie pytań osobie badanej
• zadawanie pytań komuś, kto zna osobę badaną
• obserwacja naturalna
• obserwacja w standaryzowanych sytuacjach (testy).

Etap opisu i interpretacji

Diagnosta symbolicznie opisuje zachowania testowe, poszukuje ich związku z zachowaniami pozatestowymi i wyznacza plan interwencji rozszerzenie uzyskanych inf. o dodatkową wiedzę, wynikającą z wnioskowania – wyjście „poza uzyskane informacje”.

Zbierane dane można ująć na dwa sposoby:

(1) DANE SYMPTOMATOLOGICZNE – oparte są na założeniu, że określone właściwości zachowania testowego charakteryzują zachowania jednostki także w innych, pozatestowych sytuacjach. W tym ujęciu zachowania testowe powinny być podobne do zachowań pozatestowych.  Pokazują, że zachowania testowe są zgodne z pozatestowymi, dzięki czemu możemy je przewidywać, np. klient często się wzrusza, płacze – wnioskujemy, że jest wrażliwą osobą i podobnie zachowuje się w domu, wśród przyjaciół itp.

(2) DANE ETIOLOGICZNE – oparte są na założeniu, że dane dostarczone przez badanie dają się wykorzystać jako materiał do wnioskowania o przyczynach zachowań pozatestowych. Tu akceptujemy różnicę zachowań testowych i pozatestowych oraz możliwość pośredniego o nich wnioskowania. Tzn. zachowanie testowe i pozatestowe są różne, ale ich wspólną przyczyną jest powiedzmy lęk. Np. Klient z wysokim poziomem lęku – lęk ten w gabinecie ujawnia się nieśmiałością i wycofaniem, a w środowisku klienta agresją. Na ich podstawie możemy prognozować pozatestowe zachowania jednostki, nawet nie mające nic wspólnego z zachowania obserwowanymi podczas badania. Dzieje się tak dlatego, że odwołujemy się do jakiegoś wspólnego ogniwa łączącego zachowania testowe i  pozatestowe, jakiejś ogólniejszej, wspólnej ich przyczyny.

Wyjaśnianie wg Paluchowskiego – to uczynienie czegoś zrozumiałym, podanie powodów czegoś, identyfikacja przyczyn – pozwala w spójny i zgodny z prawami logiki sposób uzasadnić nowe twierdzenia zgodnie z już posiadaną i uznaną za prawdziwą wiedzą (przesłankami). Odpowiada na pytanie „dlaczego tak jest?”. Interpretacja polega na nadaniu sensu zachowaniom jednostki przez wskazanie ich związku z dotychczasowymi jej doświadczeniami, określeniu przyczyn, ukazaniu przyszłych konsekwencji. Przedmiotem wyjaśniania są zachowania testowe – rejestrowane podczas badania wraz z zachowaniami rzeczywistymi –  w sytuacjach, w jakich rzeczywiście funkcjonuje osoba badana. To także wyrażanie danych w języku psych. konstruktów teoretycznych. Istotą interpretacji jest powiązanie epizodów życia jednostki i zorganizowanie ich w sensowną całość, która pozwala zrozumieć jej działania.

Etap interwencji

• sformułowanie zaleceń określających działania poprawiające stan aktualny lub rozwiązujące problem
• komunikowanie wyników badania OB lub innym zainteresowanym
• czasem: zebranie dodatkowych inf., co wiąże się z powrotem do wcześniejszych etapów (proces iteracyjny – weryfikacja hipotez diagnostycznych zachodzi nie w kolejno następujących po sobie fazach, a cyklicznie, w pętlach sprzężenia zwrotnego)
• Orzekanie diagnostyczne (egzamin) – celem trafny i dokładny opis jednostki i jej otoczenia!
• klasyfikacja jednostki – „co ze mną jest nie tak?”
• odpowiedź na pytanie „dlaczego tak jest?”
• odpowiedź na pytanie „czy rzeczywiście z jednostką jest coś nie tak?” (odwołanie do norm)
• efekty tej klasyfikacji komunikuje się badanemu, ale także jego otoczeniu

Prognoza – to przewidywanie przyszłych faktów, zjawisk czy zdarzeń na podstawie uzasadnionych przesłanek ustalonych w toku badania, stanowiące wytyczne do dalszego postępowania. Każda prognoza jest hipotezą wynikająca zarówno z posiadanej wiedzy, jak i z przyjętych założeń, których poprawność przyjmuje się zazwyczaj bez dowodu. Przewidywania mają charakter warunkowy – jawnie wskazują na te okoliczności, od których zależy trafność prognozy.

Zakończenie procesu

Proces diagnozowania dobiega końca z chwilą, gdy diagnosta kończy profesjonalną relację z osobą/instytucją (klien­tem) i badaną osobą/grupą/instytucją (podmiotem badania) w odniesieniu do zadań diagnostycznych.

Osobowość typu A

Osobowość typu A, 

znana również jako wzór zachowania A, opisuje typ osobowości charakteryzujący się wysokim poziomem stresu, wywołanym presją czasu, skłonnością do zachowań rywalizacyjnych oraz wysokim poziomem ambicji, agresji i wrogości w stosunku do innych. Osoby o tym typie osobowości często postrzegają swoje otoczenie jako zagrażające i reagują na nie w sposób ciągłej gotowości alarmowej.

Psychologicznie osoby o wzorze zachowania A są charakteryzowane przez neurotyczną ekstrawersję (EPQ-R) i niski poziom ugodowości (NEO-FFI).

Hipoteza dotycząca występowania osobowości typu A została pierwotnie sformułowana przez Oslera, który sugerował związek między osobowością a chorobami układu krążenia. W latach 50. XX wieku kardiolodzy amerykańscy, Meyer Friedman i Ray Rosenman, prowadzili badania, które wskazywały na zwiększone ryzyko chorób serca u osób nastawionych na perfekcjonizm i życie w stałym pośpiechu.

Niektórzy współcześni badacze kwestionują związek między osobowością typu A a chorobami wieńcowymi, jednakże wydaje się, że pewne aspekty tego typu osobowości, takie jak tłumienie negatywnych uczuć, zwłaszcza wrogości, mogą być istotnymi czynnikami przyczyniającymi się do chorób wieńcowych.

WZB, czyli wzór zachowania B, stanowi przeciwieństwo osobowości typu A i charakteryzuje się zdrowym funkcjonowaniem somatycznym.

Modele osobowości Cattella i Teoria PEN Eisenecka

 MODEL OSOBOWOŚCI RAYMONDA CATTELLA

Model osobowości Cattella, zwłaszcza za sprawą testu osobowości 16PF, jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych modeli w psychologii osobowości. Choć pierwotna wersja testu Cattella nie jest już stosowana, wiele z jego oryginalnego ducha pozostało w aktualnych badaniach.

Oprócz testu 16PF, Cattell jest również kojarzony z podziałem inteligencji na inteligencję płynną i skrystalizowaną. Inteligencja płynna, blisko związana z obecną koncepcją inteligencji, ma zastosowanie w rozwiązywaniu logicznych problemów, niezależnie od osobistych doświadczeń. Z kolei inteligencja skrystalizowana opiera się na zgromadzonym doświadczeniu jednostki, przydatnym przede wszystkim w problemach pamięciowych.

Model Cattella, opracowany przez połączenie badań brytyjskich i amerykańskich, koncentruje się na podstawowych cechach osobowości. Wykorzystał trzy metody zbierania danych: 

• kwestionariusze (Q),
• oceny lub wywiady (L),
• oraz testy obiektywne (T).

Model rozwinięto w trzech etapach:

1. W pierwszym etapie Cattell zidentyfikował 171 cech osobowości, które wyłonił z dłuższej listy Allporta i Odberta.
2. W drugim etapie skoncentrowano się na przypisaniu teoretycznej treści do tych cech na podstawie ocen lub wywiadów.
3. Trzeci etap obejmował analizę informacji zebranych z kwestionariuszy (Q) i testów obiektywnych (T), prowadząc do wyodrębnienia 16 czynników osobowości. 

1. Ciepło (towarzyskość / powściągliwość).
2. Rozumowanie (wysoka inteligencja / niska inteligencja).
3. Stabilność emocjonalna (dojrzałość emocjonalna / neurotyczność).
4. Dominacja (dominacja / uległość).
5. Energiczność (surgencja / desurgencja).
6. Świadomość zasad (silny charakter – silne superego / słaby charakter – słabe superego)
7. Społeczna śmiałość (śmiałość – Parmia / nieśmiałość – Thretia).
8. Wrażliwość (Premsja / Harria / wytrzymałość).
9. Wnikliwość (spokojna ufność / paranoidalna podejrzliwość)
10. Konwencjonalność (konwencjonalność – Praxernia / niekonwencjonalność – Autia / wyobraźnia).
11. Lękliwość (ostrożność / pochopność).
12. Pewność siebie (pewność siebie / skłonność do obwiniania się).
13. Otwartość na zmiany (radykalizm / konserwatyzm).
14. Samodzielność (samowystarczalność / przynależność do grupy).
15. Perfekcjonizm (zdyscyplinowanie / niedbałość).
16. Napięcie ergiczne (niskie napięcie nerwowe / wysokie napięcie nerwowe).

Cattell zastosował matematyczną analizę, aby sklasyfikować jednostki w tych 16 czynnikach, które mogą być interpretowane jako dwubiegunowe wymiary osobowości, takie jak ciepło kontra powściągliwość czy stabilność emocjonalna kontra neurotyczność.

Hans Eysenck

Kolejne badania osobowości przeprowadził Hans Eysenck na licznej grupie żołnierzy cierpiących na nerwicę. Pozwoliły mu one wyodrębnić trzy wymiary osobowości:

1. psychotyczność
2. ekstrawersja i
3. neurotyczność

Psychotyczność, to wymiar którego 

jeden biegun opisuje takie cechy jak:

• empatia
• altruizm
• uspołecznienie

drugi obejmuje zaś:

• przestępczość,
• psychopatię,
• schizofrenię a więc zjawiska należące do patologii.

Ekstrawersja to

• towarzyskość
• życzliwość
• asertywność
• poszukiwanie doznań

i przeciwieństwem jest Introwersja

Na Neurotyczność składa się

• lęk
• przygnębienie
• poczucie winy
• niska samoocena

Przeciwnym biegunem neurotyczności jest zrównoważenie emocjonalne

Hans i Eysenck osobowością określił połączony temperamentu i inteligencji emocjonalnej.

Spośród zmiennych osobowościowych związanych ze stresem i strategiami radzenia sobie z nim, niewątpliwie należy wymienić neurotyczność, ekstrawersję, psychotyzm, poziom lęku oraz podatność na aprobatę społeczną.

TEORIA PEN

Hans Eysenck doszedł do wniosku, że teoria osobowości jest trójczynnikowa i wyróżnił wśród tych trzech superczynników PEN: psychotyczność, ekstrawersję, neurotyczność. Tte czynniki tworzą trzy typy osobowości: A, B, C oraz cztery typy temperamentalne: sangwinika, choleryka, melancholika i flegmatyka.

Biologiczna teoria temperamentu PEN Hansa Eysencka zalicza się do czynnikowych teorii osobowości. Zakłada biologiczne podłoże temperamentu i uniwersalność cech temperamentalnych.

Czynnikowe koncepcje cech powstały wraz z upowszechnieniem się metod statystycznej analizy czynnikowej, pozwalającej na ateoretyczne określanie obserwowanych w danych współzależności różnych wskaźników. W tym podejściu, badacze w mniejszym stopniu opierają się a priori na teorii, ale wykonują pomiary i interpretują znaczenie zaobserwowanych empirycznie wymiarów[1].

Według Eysencka, osobowość powstaje i rozwija się przez funkcjonalne współdziałanie czterech sfer: sfery poznawczej (inteligencja), woluntarnej (charakter), afektywnej (temperament) i somatycznej (konstytucja ciała). Przez osobowość Eysenck rozumie względnie trwałą organizację charakteru, temperamentu, inteligencji oraz konstytucji fizycznej, która determinuje specyficzny sposób przystosowania do otoczenia. Temperament to sposób wyrażania emocji, jest częścią składową charakteru, czyli systemu świadomych dążeń w zachowaniu.

Struktura osobowości składa się z trzech niezależnych wymiarów, którym Eysenck nadał nazwy:

• Psychotyczności
• Ekstrawersji
• Neurotyczności.

Każdy z tych czynników jest krańcem kontinuum. Biegunem przeciwnym do ekstrawersji jest introwersja, przeciwieństwo neurotyczności to równowaga emocjonalna. Psychotyczność, która została najpóźniej wprowadzona do teorii, na jednym biegunie stanowi o patologii psychicznej, na drugim o uspołecznieniu. Późniejsze badania pokazały, że ostatni czynnik jest najmniej spójnym i rzetelnym, i obejmuje aspekty kreatywności i respektowania norm społecznych.

Pojęcie ekstrawersji-introwersji Eysenck zapożyczył od Junga, który rozumiał te wymiary osobowości częściowo inaczej.

Teoria funkcjonalnej autonomii - G. Allport

 OSOBOWOŚĆ WEDŁUG G. ALLPORTA

Gordon Allport był jednym z pionierów w dziedzinie psychologii osobowości. Jego teoria, znana jako "teoria funkcjonalnej autonomii" [Autonomia funkcjonalna – zasada głosząca, że nabyte wzorce i motywy zachowań wykazują – w miarę powtarzania się i tworzenia zintegrowanego systemu – skłonność do uniezależniania się od potrzeb i motywów których zaspokajaniu służyły pierwotnie], zakładała, że osobowość jest dynamicznym i złożonym systemem, który ewoluuje i zmienia się w ciągu życia jednostki. Poniżej przedstawiam główne założenia jego teorii:

Jednostkowość: Allport podkreślał, że każdy człowiek jest jedyny w swoim rodzaju. W jego podejściu do osobowości istotne jest indywidualne doświadczenie i unikalny sposób reagowania na świat.

Funkcjonalna autonomia: Allport wierzył, że ludzka osobowość rozwija się poprzez złożone interakcje pomiędzy wewnętrznymi motywacjami, a zewnętrznymi czynnikami. Kluczowym elementem jego teorii było pojęcie "funkcjonalnej autonomii", które oznacza, że ​​pewne cechy i motywacje zachowują swoją ważność, niezależnie od ich początkowych powiązań z potrzebami biologicznymi czy społecznymi.

Centralne tendencje: Allport wyróżniał w osobowości tzw. "centralne tendencje", czyli stałe wzorce zachowań, myśli i emocji, które kształtują nasze działania w różnych sytuacjach życiowych.

Kształtowanie się osobowości: W przeciwieństwie do niektórych wcześniejszych teorii, Allport twierdził, że osobowość nie jest statycznym zbiorem cech, lecz może się rozwijać i zmieniać w odpowiedzi na doświadczenia życiowe oraz działania jednostki.

Cechy kardynalne, centralne i wtórne

Allport opisał trzy poziomy cech osobowości:

Cechy kardynalne: Te cechy definiują osobę i są rzadkie. To cechy, które wyjątkowo silnie wpływają na życie jednostki i determinują jej zachowanie.

Cechy centralne: Są to powszechnie obecne cechy, które kształtują większość zachowań jednostki, ale nie dominują w takim stopniu jak cechy kardynalne.

Cechy wtórne: To cechy, które są bardziej specyficzne dla określonych sytuacji i mogą zmieniać się w zależności od kontekstu.

Allport uważał, że osobowość jednostki rozwija się poprzez interakcje pomiędzy dziedzicznymi predyspozycjami a doświadczeniami życiowymi. Jego teoria podkreślała również znaczenie indywidualności i kontekstu dla zrozumienia ludzkiej osobowości

Osobowość - Carl Jung

 

Po wprowadzeniu do koncepcji osobowości i omówieniu teorii osobowości Hipokratesa (Patrz wpis: Wprowadzenie do osobowości – Hipokrates), przejdźmy teraz do Carla Gustawa Junga, który wprowadził pojęcia ekstrawersji i introwersji. Był on szwajcarskim psychiatrą i psychologiem, jednym z pionierów psychologii głębi, współpracującym blisko z Zygmuntem Freudem.

Według teorii Junga, typ osobowości jednostki kształtowany jest przez kierunek przepływu libido.

Jung wyróżnił dwa podstawowe typy osobowości: 

• Ekstrawertyk - osoba czerpiąca energię z otoczenia, lubiąca kontakty międzyludzkie i towarzystwo.
• Introwertyk - jednostka, która odnajduje szczęście we własnym wnętrzu i nie potrzebuje częstego uczestnictwa w życiu społecznym.

Jednak Jung sięgnął dalej. W swojej pracy "Psychological Types" z 1913 roku wyróżnił cztery funkcje osobowości, które określił jako sposoby, w jakie świadomy umysł postrzega rzeczywistość:

Myślenie - Odczuwanie

Percepcja - Intuicja

Te funkcje, jak je nazwał Jung, istnieją w opozycji do siebie, a każda z nich może charakteryzować zarówno ekstrawertyka, jak i introwertyka. To właśnie zapoczątkowało koncepcję 16 typów osobowości Junga, która stanowi fundament dla współczesnych teorii osobowości.

MBTI
(Myers-Briggs Type Indicator/Kwestionariusz Myers-Briggs)

• Wywodzi się właśnie z koncepcji Carla Junga
• Rozwinięty przez Katherine C. Briggs i jej córkę Isabel Myers w latach 40. XX wieku
• Jedno z najlepiej udokumentowanych narzędzi do badania preferencji osobowościowych
• Jest niezależne od płci i kultury

Zastosowanie MBTI

• doskonalenie umiejętności wywierania wpływu
• rozwijanie i utrwalanie relacji
• usprawnianie komunikacji
• podnoszenie efektywności pracy zespołowej
• rozwój umiejętności przywódczych
• rozwiązywanie problemów
• skuteczny coaching i poradnictwo rodzinne

Co mierzy MBTI?

Preferencje w zakresie:

• zarządzania swoją energią
• zbierania i analizowania informacji
• podejmowania decyzji
• organizacji swoich działań

Preferencje

Wszystkie są równie dobre - ludzie o różnych typach preferencji są równie efektywni

Wprowadzenie do osobowości - Hipokrates

 

Pojęcie osobowości należy do najtrudniejszych w psychologii. Jest terminem wieloznaczny w mowie potocznej i nauce. Jest terminem, który występuje w wielu kierunkach naukowych i w każdej dyscyplinie ma inne znaczenie. Z czasem, znaczenie pojęcia osobowość uległo rozszerzeniu i zaczęło obejmować wygląd człowieka, jego aktywność intelektualną, uczuciową i motoryczną. Osobowość to bez wątpienia termin, który dotyczy całości funkcjonowania człowieka. Badania dotyczące poszukiwania psychologicznych czynników stanowiących o różnicach indywidualnych człowieka sięgają czasów starożytnych - Hipokratesa i początków ery nowożytnej – Galena. Jednakże systematyczne badania w tym zakresie podjęto dopiero w latach 30 ubiegłego wieku.

Pojęcie teorii cech

Teorie cech w psychologii to podejście zmierzające do opisania osobowości w kategoriach względnie stałych charakterystycznych dla jednostki określonych zachowań, emocji, sądów, przejawiających się w różnych sytuacjach. Cecha jest najważniejszym pojęciem tej teorii. Inne pojęcia są jej szczególnymi przypadkami. Teoria zakłada, że struktura psychiczna człowieka jest możliwa do opisania i nazwania na podstawie obserwowanego zachowania a dokonuje się tego w celu jego wyjaśnienia, regularności lub spójności pewnych działań podejmowanych przez człowieka

Odporność psychiczna

Odpornością psychiczną nazywamy zdolność do sterowania procesami percepcyjnymi, intelektualnymi, emocjonalnymi oraz czynnościami motorycznymi w warunkach stresogennych. Owa odporność psychiczna w dużym stopniu zależy właśnie od osobowości człowieka. 

Jako pierwszy, typy osobowości wyróżnił Hipokrates, wskazując na 4 typy osobowości ludzkiej. 

Te 4 typy to:

1. Sangwinik (łac. Sanguis - krew): zmienny i żywy
2. Flegmatyk (grec. Phlegma - flegma): powolny
3. Choleryk (grec. Chole - żółć): wybuchowy, impulsywny
4. Melancholik (grec. Melas - czarna, chole - żółć): wrażliwy, kompulsywny

Flegmatyk jest to temperament spokojny, powolny, bez konfliktowy i zrównoważony. Ludzi tego pokroju trudno wyprowadzić z równowagi i są raczej obserwatorami.

Zalety:

• spokój
• oszczędność
• przystępność
• odpowiedzialny
• skuteczność
• konserwatyzm
• praktycyzm
• zdolności dyplomatyczne

Słabości: 

• lękliwość fizyczna
• niezdecydowanie
• bierność
• prywata
• egoizm
• brak motywacji

Choleryk - są to ludzie gorący, szybcy, aktywni, praktyczni o bardzo silnej woli. Często samowystarczalni i bardzo niezależni, zdecydowani, ale i zarozumiali z łatwością podejmujący decyzje za siebie i innych.

Zalety:

• siła woli
• determinacja
• niezależność
• optymizm
• praktyczność
• wydajność
• zdecydowanie
• zdolności przywódcze
• pewność siebie

Słabości:

• złość
• okrucieństwo
• sarkazm
• dominujący
• nieczułość
• pycha
• sobkostwo
• brak uczuć
• przebiegłość

Sangwinik - jest to zazwyczaj osoba ciepła, lubiana rozrywana. Temperament radosny i żywy, decyzje podejmuje raczej pod wpływem uczuć niż w wyniku refleksyjnego myślenia.

Zalety:

• wymowność
• otwartość
• entuzjazm
• ciepło
• miłe obejście
• przyjacielskość
• współczucie
• beztroska

Słabości

• słaba wola
• niestabilność
• brak dyscypliny
• egocentryzm
• hałaśliwość
• skłonność do przesady
• lękliwość społeczna
• niepokój
• nieodpowiedzialność

Melancholik: tacy ludzie są zazwyczaj perfekcjonistami. Analityczni, skłoni do poświęceń, utalentowani i bardzo wrażliwi emocjonalnie. Chociaż nie łatwo nawiązują przyjaźnie, bywają w nich nadzwyczaj wierni

Zalety:

• uzdolnienia
• zdolności analityczne
• wrażliwość
• perfekcjonizm
• wyczucie piękna
• idealizm
• lojalność
• zdolność do poświęceń

Słabości:

• skupienie na sobie
• zmienność nastrojów
• negatywizm
• teoretyzowanie
• niepraktyczność
• krytycyzm
• mściwość
• brak elastyczności

Style atrybucji – pesymizm i optymizm

Pesymizm - bilans strat i zysków według Martina Seligmana

Pojęcie optymizmu wiąże się z takimi nazwiskami jak Martin Seligman oraz M.F. Scheier czy czy Ch. Carver. Założyli oni, że w sytuacji gdy ludzie aktywnie starają się rozwiązać jakiś problem, napotykają przeszkody w realizacji celu. Angażują wówczas świadomie czy nieświadomie szereg określonych zachowań i oczekiwań. Podstawowe znaczenie w tym momencie mają oczekiwania wyników, w następstwie których, pojawiają się wyobrażenia co zdarzy się w przypadku kontynuacji dotychczasowych zachowań. Te oczekiwania wobec przyszłych zdarzeń wyznaczone są przez dyspozycyjny optymizm, który tworzy istotny wymiar postawy psychospołecznej. Taka postawa wiąże się ze zgeneralizowanymi oczekiwaniami pozytywnych zdarzeń. Optymiści często stosują strategię radzenia sobie w sytuacjach trudnych ukierunkowane na problem, a gdy okażą się mało skuteczne, wówczas stosują bardziej adaptacyjne strategie skoncentrowane na emocjach takie jak akceptacja czy humor. Pesymiści natomiast, w konfrontacji z problemami częściej skłoni są do zaprzeczania, odwracania uwagi i zaprzestawania działań. Optymiści w łatwiejszy sposób przystosowują się do zmian zachodzących w życiu oraz szybciej zdrowieją po operacji.

Czym jest styl atrybucji?

Styl atrybucji lub styl atrybucyjny, to styl wyjaśniania przyczyn porażek i sukcesów.

OPTYMIZM I PESYMIZM

Teoria wyuczonej bezradności Martina Seligmana

Epidemia depresji w USA w latach 80

Według profesora Seligmana, który został powołany do komisji rządowej USA w celu wyjaśnienia wskazanego wyżej zjawiska, bierność i rezygnacja są efektem przekonania, że żadne z działań człowieka nie ma wpływu na to co się wydarzyło. Było to podstawą do stworzenia teorii wyuczonej bezradności

Pesymistyczny lub optymistyczny styl atrybucyjny kształtuje się we wczesnym okresie życia przede wszystkim na bazie procesów uczenia się, jakie zachodzą w trakcie relacji człowieka z osobami znaczącymi. Zdaniem Seligmana, w powstawaniu tej dyspozycji kluczową rolę odgrywa pięć czynników:

1. styl atrybucyjny matki
2. nadmierny krytycyzm dorosłych
3. niedowartościowanie, brak czasu rodziców
4. kryzysy życiowe okresu dzieciństwa
5. niskie poczucie bezpieczeństwa dzieci (brak dziadków)

• oraz introwersja/perfekcjonizm (czynnik endogenny)

Seligman uznał za istotne dwa wymiary myślenia: stałość i personalizację oraz uwzględnił dodatkowo zasięg atrybuowanych przyczyn: wąski - przyczyny specyficzne, bądź szeroki - przyczyny uniwersalne

W ujęciu Seligmana

optymista w sytuacji SUKCESU znajduje przyczyny:

• stałe,
• uniwersalne,
• osobiste, a

pesymista

• chwilowe,
• o wąskim zasięgu,
• sytuacyjne.

Tymczasem, w sytuacji NIPOWODZENIA, optymista znajduje przyczyny:

• chwilowe,
• o wąskim zasięgu,
• sytuacyjne, a

pesymista

• stałe,
• uniwersalne
• osobiste

OPTYMIZM / PESYMIZM A ZDROWIE

Autorem badań nad tymi zależnościami jest profesor Erik Giltay z ośrodka psychiatrycznego w Holandii. Wykazano, że optymizm chroni zdrowie zarówno mężczyzn jak i kobiet przed śmiercią z różnorakich przyczyn. Wedle wyników badań wskazanego wyżej autora, optymizm w tym samym stopniu chronił kobiety i mężczyzn od śmierci w wyniku chorób Serca. Choroby serca są główną przyczyną śmierci mężczyzn a u kobiet stanowią 1/3 umieralności