Model diagnozowania według Paluchowskiego

Etap prediagnostyczny

• wszystko to, co ma miejsce przed właściwym badaniem diagnostycznym
• to, co badacz i OB wnoszą we wzajemną interakcję
• społeczny, kulturowy i instytucjonalny kontekst badania
• kontekst wyznacza role, oczekiwania oraz zdarzenia, jakie mogą pojawić się w trakcie procesu diagnostycznego.

3 grupy czynników wpływających na zachowania osoby badanej:

• społeczny i kulturowy kontekst
• relacja pomiędzy diagnostą a badanym
• zadania stawiane przed badanym w trakcie badania człowiek zgłaszający się na badanie często przechodzi drogę od bycia zupełnie zdrowym do stawania się pacjentem (wg Mahrera)
• Zachowanie pełniące funkcję adaptacyjną traci swoją pierwotną funkcję i staje się źródłem dyskomfortu początkowo osoba korzysta ze swoich zasobów i funkcjonuje względnie skutecznie, pomimo sygnałów dysfunkcji
• Zasoby wyczerpują się/są nie wystarczające – przekroczenie progu dezintegracji. Jedynym środkiem realizacji potrzeb osoby jest taka zmiana zachowania, by traktowane było przez innych jako choroba istniejąca bez udziału jednostki.
• Jeżeli otoczenie nie może podołać wymaganiom osoby, wynikającym z przyjęcia roli osoby chorej, podejmuje ona rolę pacjenta – przenosząc swoje oczekiwania z otoczenia na wyspecjalizowaną instytucję społeczną – szpital.
• Pobyt w szpitalu jako szansa zmiany swojej sytuacji i zaspokojenia potrzeb.
• Szpital jest czymś na kształt rodziny zastępczej – umożliwia zaspokojenie potrzeb wszystkich tych, którzy wycofują się z otoczenia społecznego, którzy szukają poczucia bezpieczeństwa lub nieświadomie poszukują odrzucenia lub kary.
• diagnosta nie jest tabula rasa
• relacja badacz-badany ma charakter niesymetryczny.

Etap badania diagnostycznego

• sformułowanie problemu diagnostycznego przy zastosowaniu terminów psychologicznych
• zbieranie inf. przy zastosowaniu różnych technik
• wykorzystanie inf. pochodzących spoza interakcji diagnosta-badany
• hipotezy robocze – pozwalają zbierać, analizować i wstępnie interpretować dane; wyznaczają wybór narzędzi badawczych oraz ocenę użyteczności uzyskanych danych
• 2 sekwencje procedury zbierania informacji:
• problem -> rozmowa -> hipoteza -> test – gdy klient trafia do psychologa dobrowolnie, a istotą procesu diagnozowania jest problem jednostki
• test -> hipoteza -> rozmowa – gdy klient trafia nie z własnej woli i odgórnie, np. kieruje go sąd, selekcja, poradnictwo oraz przedmiotem wyjaśniania jest poziom właściwości stwierdzony w badaniu.

Etapy definiowania problemu:

ANALIZA SKARG, DOLEGLIWOŚCI I SYMPTOMÓW – „co się dzieje?”; np. bezsenność, zamartwianie się, brak motywacji, problemy z koncentracją itp.

ANALIZA SYTUACJI (okoliczności, uwarunkowań, kontekstu) – początek i czas trwania problemu, częstość występowania, okoliczności jego pojawienia się, emocjonalne reakcje na problem i jego konsekwencje dla funkcjonowania klienta; np. kłótnie z mężem, zagrożenie zwolnieniem z pracy,

DEFINIOWANIE PROBLEMU (dlaczego…? lub, co spowodowało, że zdarzyło się…?) – może na nowo uruchomić cały cykl definiowania problemu (od pkt. (1))

OKREŚLENIE ROBOCZYCH HIPOTEZ CO DO „CZYNNIKA KRYTYCZNEGO”, ELEMENTY ODP. NA PYTANIA: DLATEGO, ŻE… – efektem powinno być zwięzłe podsumowanie istoty problemu klienta, odnoszące się do jakiejś teoretycznej perspektywy:

• orientacja patogenetyczna (poszukiwanie zaburzeń) i salutogenetyczna (poszukiwanie czynników
• sprzyjających zdrowiu mimo niesprzyjających warunków zew.)
• pacjent szuka przyczyn i sensu tego, co się dzieje
• w rozmowie psychologicznej istotne są opinie i komentarze, obydwie strony mogą wyrażać własne zdanie, emocje, postawy
• w wywiadzie najważniejsze są fakty i asymetria
• diagnosta swoim zachowaniem może inicjować zachowanie i odpowiedzi
• źródła danych diagnostycznych:
• zadawanie pytań osobie badanej
• zadawanie pytań komuś, kto zna osobę badaną
• obserwacja naturalna
• obserwacja w standaryzowanych sytuacjach (testy).

Etap opisu i interpretacji

Diagnosta symbolicznie opisuje zachowania testowe, poszukuje ich związku z zachowaniami pozatestowymi i wyznacza plan interwencji rozszerzenie uzyskanych inf. o dodatkową wiedzę, wynikającą z wnioskowania – wyjście „poza uzyskane informacje”.

Zbierane dane można ująć na dwa sposoby:

(1) DANE SYMPTOMATOLOGICZNE – oparte są na założeniu, że określone właściwości zachowania testowego charakteryzują zachowania jednostki także w innych, pozatestowych sytuacjach. W tym ujęciu zachowania testowe powinny być podobne do zachowań pozatestowych.  Pokazują, że zachowania testowe są zgodne z pozatestowymi, dzięki czemu możemy je przewidywać, np. klient często się wzrusza, płacze – wnioskujemy, że jest wrażliwą osobą i podobnie zachowuje się w domu, wśród przyjaciół itp.

(2) DANE ETIOLOGICZNE – oparte są na założeniu, że dane dostarczone przez badanie dają się wykorzystać jako materiał do wnioskowania o przyczynach zachowań pozatestowych. Tu akceptujemy różnicę zachowań testowych i pozatestowych oraz możliwość pośredniego o nich wnioskowania. Tzn. zachowanie testowe i pozatestowe są różne, ale ich wspólną przyczyną jest powiedzmy lęk. Np. Klient z wysokim poziomem lęku – lęk ten w gabinecie ujawnia się nieśmiałością i wycofaniem, a w środowisku klienta agresją. Na ich podstawie możemy prognozować pozatestowe zachowania jednostki, nawet nie mające nic wspólnego z zachowania obserwowanymi podczas badania. Dzieje się tak dlatego, że odwołujemy się do jakiegoś wspólnego ogniwa łączącego zachowania testowe i  pozatestowe, jakiejś ogólniejszej, wspólnej ich przyczyny.

Wyjaśnianie wg Paluchowskiego – to uczynienie czegoś zrozumiałym, podanie powodów czegoś, identyfikacja przyczyn – pozwala w spójny i zgodny z prawami logiki sposób uzasadnić nowe twierdzenia zgodnie z już posiadaną i uznaną za prawdziwą wiedzą (przesłankami). Odpowiada na pytanie „dlaczego tak jest?”. Interpretacja polega na nadaniu sensu zachowaniom jednostki przez wskazanie ich związku z dotychczasowymi jej doświadczeniami, określeniu przyczyn, ukazaniu przyszłych konsekwencji. Przedmiotem wyjaśniania są zachowania testowe – rejestrowane podczas badania wraz z zachowaniami rzeczywistymi –  w sytuacjach, w jakich rzeczywiście funkcjonuje osoba badana. To także wyrażanie danych w języku psych. konstruktów teoretycznych. Istotą interpretacji jest powiązanie epizodów życia jednostki i zorganizowanie ich w sensowną całość, która pozwala zrozumieć jej działania.

Etap interwencji

• sformułowanie zaleceń określających działania poprawiające stan aktualny lub rozwiązujące problem
• komunikowanie wyników badania OB lub innym zainteresowanym
• czasem: zebranie dodatkowych inf., co wiąże się z powrotem do wcześniejszych etapów (proces iteracyjny – weryfikacja hipotez diagnostycznych zachodzi nie w kolejno następujących po sobie fazach, a cyklicznie, w pętlach sprzężenia zwrotnego)
• Orzekanie diagnostyczne (egzamin) – celem trafny i dokładny opis jednostki i jej otoczenia!
• klasyfikacja jednostki – „co ze mną jest nie tak?”
• odpowiedź na pytanie „dlaczego tak jest?”
• odpowiedź na pytanie „czy rzeczywiście z jednostką jest coś nie tak?” (odwołanie do norm)
• efekty tej klasyfikacji komunikuje się badanemu, ale także jego otoczeniu

Prognoza – to przewidywanie przyszłych faktów, zjawisk czy zdarzeń na podstawie uzasadnionych przesłanek ustalonych w toku badania, stanowiące wytyczne do dalszego postępowania. Każda prognoza jest hipotezą wynikająca zarówno z posiadanej wiedzy, jak i z przyjętych założeń, których poprawność przyjmuje się zazwyczaj bez dowodu. Przewidywania mają charakter warunkowy – jawnie wskazują na te okoliczności, od których zależy trafność prognozy.

Zakończenie procesu

Proces diagnozowania dobiega końca z chwilą, gdy diagnosta kończy profesjonalną relację z osobą/instytucją (klien­tem) i badaną osobą/grupą/instytucją (podmiotem badania) w odniesieniu do zadań diagnostycznych.