Modele osobowości Cattella i Teoria PEN Eisenecka

 MODEL OSOBOWOŚCI RAYMONDA CATTELLA

Model osobowości Cattella, zwłaszcza za sprawą testu osobowości 16PF, jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych modeli w psychologii osobowości. Choć pierwotna wersja testu Cattella nie jest już stosowana, wiele z jego oryginalnego ducha pozostało w aktualnych badaniach.

Oprócz testu 16PF, Cattell jest również kojarzony z podziałem inteligencji na inteligencję płynną i skrystalizowaną. Inteligencja płynna, blisko związana z obecną koncepcją inteligencji, ma zastosowanie w rozwiązywaniu logicznych problemów, niezależnie od osobistych doświadczeń. Z kolei inteligencja skrystalizowana opiera się na zgromadzonym doświadczeniu jednostki, przydatnym przede wszystkim w problemach pamięciowych.

Model Cattella, opracowany przez połączenie badań brytyjskich i amerykańskich, koncentruje się na podstawowych cechach osobowości. Wykorzystał trzy metody zbierania danych: 

• kwestionariusze (Q),
• oceny lub wywiady (L),
• oraz testy obiektywne (T).

Model rozwinięto w trzech etapach:

1. W pierwszym etapie Cattell zidentyfikował 171 cech osobowości, które wyłonił z dłuższej listy Allporta i Odberta.
2. W drugim etapie skoncentrowano się na przypisaniu teoretycznej treści do tych cech na podstawie ocen lub wywiadów.
3. Trzeci etap obejmował analizę informacji zebranych z kwestionariuszy (Q) i testów obiektywnych (T), prowadząc do wyodrębnienia 16 czynników osobowości. 

1. Ciepło (towarzyskość / powściągliwość).
2. Rozumowanie (wysoka inteligencja / niska inteligencja).
3. Stabilność emocjonalna (dojrzałość emocjonalna / neurotyczność).
4. Dominacja (dominacja / uległość).
5. Energiczność (surgencja / desurgencja).
6. Świadomość zasad (silny charakter – silne superego / słaby charakter – słabe superego)
7. Społeczna śmiałość (śmiałość – Parmia / nieśmiałość – Thretia).
8. Wrażliwość (Premsja / Harria / wytrzymałość).
9. Wnikliwość (spokojna ufność / paranoidalna podejrzliwość)
10. Konwencjonalność (konwencjonalność – Praxernia / niekonwencjonalność – Autia / wyobraźnia).
11. Lękliwość (ostrożność / pochopność).
12. Pewność siebie (pewność siebie / skłonność do obwiniania się).
13. Otwartość na zmiany (radykalizm / konserwatyzm).
14. Samodzielność (samowystarczalność / przynależność do grupy).
15. Perfekcjonizm (zdyscyplinowanie / niedbałość).
16. Napięcie ergiczne (niskie napięcie nerwowe / wysokie napięcie nerwowe).

Cattell zastosował matematyczną analizę, aby sklasyfikować jednostki w tych 16 czynnikach, które mogą być interpretowane jako dwubiegunowe wymiary osobowości, takie jak ciepło kontra powściągliwość czy stabilność emocjonalna kontra neurotyczność.

Hans Eysenck

Kolejne badania osobowości przeprowadził Hans Eysenck na licznej grupie żołnierzy cierpiących na nerwicę. Pozwoliły mu one wyodrębnić trzy wymiary osobowości:

1. psychotyczność
2. ekstrawersja i
3. neurotyczność

Psychotyczność, to wymiar którego 

jeden biegun opisuje takie cechy jak:

• empatia
• altruizm
• uspołecznienie

drugi obejmuje zaś:

• przestępczość,
• psychopatię,
• schizofrenię a więc zjawiska należące do patologii.

Ekstrawersja to

• towarzyskość
• życzliwość
• asertywność
• poszukiwanie doznań

i przeciwieństwem jest Introwersja

Na Neurotyczność składa się

• lęk
• przygnębienie
• poczucie winy
• niska samoocena

Przeciwnym biegunem neurotyczności jest zrównoważenie emocjonalne

Hans i Eysenck osobowością określił połączony temperamentu i inteligencji emocjonalnej.

Spośród zmiennych osobowościowych związanych ze stresem i strategiami radzenia sobie z nim, niewątpliwie należy wymienić neurotyczność, ekstrawersję, psychotyzm, poziom lęku oraz podatność na aprobatę społeczną.

TEORIA PEN

Hans Eysenck doszedł do wniosku, że teoria osobowości jest trójczynnikowa i wyróżnił wśród tych trzech superczynników PEN: psychotyczność, ekstrawersję, neurotyczność. Tte czynniki tworzą trzy typy osobowości: A, B, C oraz cztery typy temperamentalne: sangwinika, choleryka, melancholika i flegmatyka.

Biologiczna teoria temperamentu PEN Hansa Eysencka zalicza się do czynnikowych teorii osobowości. Zakłada biologiczne podłoże temperamentu i uniwersalność cech temperamentalnych.

Czynnikowe koncepcje cech powstały wraz z upowszechnieniem się metod statystycznej analizy czynnikowej, pozwalającej na ateoretyczne określanie obserwowanych w danych współzależności różnych wskaźników. W tym podejściu, badacze w mniejszym stopniu opierają się a priori na teorii, ale wykonują pomiary i interpretują znaczenie zaobserwowanych empirycznie wymiarów[1].

Według Eysencka, osobowość powstaje i rozwija się przez funkcjonalne współdziałanie czterech sfer: sfery poznawczej (inteligencja), woluntarnej (charakter), afektywnej (temperament) i somatycznej (konstytucja ciała). Przez osobowość Eysenck rozumie względnie trwałą organizację charakteru, temperamentu, inteligencji oraz konstytucji fizycznej, która determinuje specyficzny sposób przystosowania do otoczenia. Temperament to sposób wyrażania emocji, jest częścią składową charakteru, czyli systemu świadomych dążeń w zachowaniu.

Struktura osobowości składa się z trzech niezależnych wymiarów, którym Eysenck nadał nazwy:

• Psychotyczności
• Ekstrawersji
• Neurotyczności.

Każdy z tych czynników jest krańcem kontinuum. Biegunem przeciwnym do ekstrawersji jest introwersja, przeciwieństwo neurotyczności to równowaga emocjonalna. Psychotyczność, która została najpóźniej wprowadzona do teorii, na jednym biegunie stanowi o patologii psychicznej, na drugim o uspołecznieniu. Późniejsze badania pokazały, że ostatni czynnik jest najmniej spójnym i rzetelnym, i obejmuje aspekty kreatywności i respektowania norm społecznych.

Pojęcie ekstrawersji-introwersji Eysenck zapożyczył od Junga, który rozumiał te wymiary osobowości częściowo inaczej.